Artikel kebudayaan

NYINAONI KARAWITAN WIGATI KANGGE PARA MUDHA

Karawitan menika minangka budayanipun masyarakat Jawa ingkang sampun wonten wiwit jaman rumiyin ngantos sakmenika. Ananging wiwit saktambahing taun, karawitan menika malah sansaya ical. Kathah para mudha ingkang boten tapung kalian musik Jawa, menapa malih kalian gamelan Jawa. Musik-musik luar negeri ingkang ndadosaken factor ageng ingkang nyebataken para mudha menika remen, saengga supe dhateng budayanipun piyambak. Sejatosipun karawitan menika nggadhahi nilai pendidikan lan karakter ageng kangge para mudha. Justru musik luar negeri menika ingkang namung ngandhur nilai hiburan kemawon, lan nilai pendidikanipun alit.

Seni karawitan  minangka media ingkang saged dipuntingali saking cara nabuhipun. Anggenipun nabuh gamelan dados pasugatan ingkang eca menawi dipunmidhangetaken kanthi sesarengan. Menika saged ndadosaken pasrawungan ingkang dados wigatosing kangge ngasilaken musik ingkang nggadhahi kualitas.

Nilai pendidikan karawitan ing sekolah

Gamelan inggih menika kesenian ingkang serba luwes. Gamelan lan pendidikan saget dipun agem kangge ndidik rais kaendahaning tiyang. Tiyang ingkang biasa kelian donya musik, nggadhahi raos kesetiakawanan, solah bawa sae, tingkah laku sopan. Sedaya kala wau amargi jiwa seseorang dados kalis kadosta gendhing – gendhing wau.

Pasinaonan karawitan saget dipun lampahi ing sekolah kanthi tigang aspek materi inggih menika pengetahuan (kognitif), perasaan (feeling), lan tindakan (action). Kanthi tigang jenis materi kala wau saget dipun agem mbentuk karakter bangsa. Bentuk karakter bangsa ingkang dipunangsali saking pasinaonan karawitan kadosta raos remen budaya piyambak, nggadhahi kemampuan (skill), kemampuan estetis, pribadi luhur, nggadhahi kalisan budi, sesarengan lan sanenipun.

Kagem masyarakat jawi, gamelan nggadhai fungsi estetika ingkang nggadhai kaitn kalian nilai – nilai sosial, moral, lan spiritual. Kita kedah ndidik bangsa mawi alat kesenian tradisi gamelan (Purwadi, 2005 :3). Nilai-nilai pendidikan ingkang kakandhut wonten ing pasinaonan karawitan nyakup saperangan pirembagan. Kadosta pendidikan karakter siswa, pendidikan karakter menika kathah dipun gayutaken kalian kemampuan siswa.

Sepisan, kemampuan secara ognitif, kadosta tafsir garap gendhing, tafsir garap instrument, keleresan pemilihanipun cengkok lan variasinipun. Angka kalig, kemampuan wonten ing psikomotorik, kadosta keterampilan anggenipun nggamelaken indtrumen gamelan. Ketiga kemampuan afektif kadosta perilaku lan sikap, sae sawektu ngrawit menapa boten.

Nilai pendidikan sanesipun arupi pendidikan wonten ing babagan keterampilan. Keterampilan anggenipun ngrawitm keterampilan nglagoaken (nyinden), gayut kalian tari ugi lan sanesipun. Babagan menika kedah dipun ajaraken ing siswa guna ndadosaken siswa ingkang terampil, tanggap, cerdas, estetik, apresiatif. Sanesipun pendidikan wonten ing babagan nresnani budaya piyambak, supados gamelan tetep lestari lan tetep dados gadhahipun piyambak ampun ngantos dipunrebut basga sanes.

           

Nilai Kekerabatan ing karawitan

Wonten ing hubungan kalian sisten kekerabatan ing pranata sosial, kesenian karawitan ugi nggadhahi nilai budi pekerti. Pendidikan budi pekerti supados kita saget urip ing pasrawungan sami gotong royong, tenggang rasa, tepa slira, empan papan duga sulaya boten waton sulaya, mengadohaken sipat egois lan individualis. Mboten gumun, menawi pendidikan seni karawitan jawa langkung sae dipunparingaken ing wanci alit in glare-lare kita kagem modal pemahaman sesarengan.

Menawi kita bener- bener manfaataken seni budaya menika, menawi mekaten kita pikantuk sumber media sosial, media pendidikan budi pekerti kadosta tenggang rasa, tepa slira, sesarengan, lan gotong royong. Sipat individualis, egois badhe kakikis ing proses pendidikan karawitan jawa menawi mekaten kagem nggayuh garapan musical karawitan Jawa ideal sanget dipunbetahaken kealusan raos, kejelian, ketelatenan, kesabaran , sarta sesarengan. Perasaan lan kerumitan, kerumitan wonten ing garap gendhing (lagu) badhe dipunadhepi siswa ing pasinaonan karawitan Jawa ing tapap awal proses pasinaonan gladhen. Menawi menika saget terus-terusan ing sakmangke badhe kabentuk pribadi ingkang saget ngehargai tiyang sanes, boten pados menang piyabak, sabar, teliti, nggadhai toleransi. Sakbotene dipunkarepaken dening sesepuh kita kanthi karawitan Jawa menika.

Menawi seratan ing nginggil dipunpirsani seksama, antara seni karawitan Jawa lan masyarakat pendukungipun ( seniman tari traditional, pengrawit/ pemusik, penghayat/ pandhemen) sejatosipun wonten hubungan sami ngasilaken antara pengrawit dan pandhemen kanthi wontenipun seni karawitan katingal ingsistem susunan mawi horizontal. Kaitan menika wujud relasi mutual simbiosis ing pengrawit lan pandhemen seni karawitan jawa.

Pasinaonan Kesenian Lagon Jawa Kagem Siswa

Miturut Septian Eko Yuliantoro pendidikan estetika ing kabudayan kadosta kesenian Jawa wonten ing tembang – tembang ingkang kathah ngandut unsur pembangun. Unsur persatuan kadosta ingkang wonten ing cakepan tembang Gugur Gunung ingkang cakepanipun sayul sayuk rukun bebarengan ro kancane ingkang nggadhahi wos sikap sesarengan, sanesipun cakepan ingkang arupi holobis kontul baris ingkang nggadhahi wos sesarengan, tertib, lan kompak ingkang dipunbandingaken kalian kontul inggih menika kewan arupi manuk ingkang wonten ing sabin- sabin ingkang baris rapi. Judul Gugur Gunung menika piyambak nggadhai konsep filosofis ingkang nggadhai artos gotong – royong. Gotong royong menika boten mungkin saget terwujud bilih kerukunan boten wonten. Kanthi wontnipun kerukunan ing masyarakat daerah, persatian lan integritas bangsa saget dipunwujudaken.

Pendidikan bangsa mawi unsur patriotism wonten ing cakepan tembang Kembang jagung ingkang cakepanipun jok na sabalamu ora wedi lan dipuntegesaken kalian syair saklajengipun iki lho dhadha Satria iki lho dhadha Janaka. Mbok bilih maknanipun awrat ati utawi mbungahaken awakipun piyambak, ananging tembung satria ngarah nunjuaken tiyang pembela kesaenan siap mbela bangsa. Cakepan menika maringi nilai pendidikan supados generasi muda dipunajaraken sikap ksatria lan nggadhahi tekad bela Negara. Pendidikan bangsa ing unsur katresnan ing siti dipunbukteaken ing baris ingkang cakepanipun ayo kanca hangrungkepi sungkem ibu pertiwi. Ing symbol handarbeni utawi raos nderek nggadhai demi kejayaan ibu pertiwi tersirat. Ukara ing pungkasaning tembang cakepanipun nagri kita wus merdika adhedhasar pancasila nunjuaken menawi symbol falsafah bangsa Indonesia inggih menika pancasila.

Tembang Turi Putih dados tuladha ingkang ngadhut aspek pendidikan bangsa sebab, wonten ing memahami cakepan tembang menika, mawi emosionalipun sageta gesang raos gadhah lan nresnani bangsa Indonesia kanthi wutuh dhasaripun Pancasila.

Tembang Ilir – ilir saget dipundadosaken tuladha trembang ing aspek bangsa ingkang ngandhut unsur harapan kamardikan, sebab dipun temoaken cakepan utawi teks ingkang saget dipuntafsiraken utawi dipun pahami mawi ungkapan sikap kepedulian ing kamardikan bangsa Indonesia. Kanthi mahami symbol lan makna langgam- langgam nggadhai unsur harapan kamardikan kadosta ilir-ilir dipunajengaken badhe gesang semangat anggenipun ngisi kamardikan kagem generasi muda sanadyan nemoni kasusahan. kangge mahami ngenani gesang ing bangsa lan Negara, temtukemawon tiyang kedah paham komponen- komponen ingkang wonten ing satunggaling Negara. Generasi muda kasebat kedah mahami kanthi leres falsafah gesang bangsa, lambang Negara lan filosofinipun, bendera merah putih lan maknanipun, tembang kebangsaan lan sapiturutipun. Komponen- komponen kasebat kedah sampun asring dipunmirengaken ing sekolah, lan kulawarga. Boten naming generasi anem mawon ingkang kedah mahami ananging para pejabat, peninpin, lan panguasa sarta warga Negara Indonesia sedayanipun. Upiya menika dipunlampahi supados sedaya kompinen bangsa saget leres ngraos nggadhahi tanggel jawab ing bangsa Indonesia (Faudhiyah, 2011).

Tembang – tembang dolanan ing karawitan menika langkung ngresepi dating lare- lare bilih dipun ajaraken ing sekolah. Saking jenjang lare TK dumugi SMA. Ing jenjang TK, kathah – kathahipun materi awujud ing permainan lan nyanyian/ lagon. Lagu dolanan mawi kesatuan bentuk dolanan lan lagon temtu sanget efektif dipundadosaken alternative materi. Wektu ngasta/ ngajar guru saget manpaataken bentuk permainan kagem minat lare. Ingkang perlu dipuntekanaken ingigh menika budi pekerti lan kebangsaan ingkang kedah dipunlampahi kanthi cakepan ing lagon dolanan.

A.    Hubungan seni karawitan kalian pranata sosial sanesipun

Faktor ekonomi, hubunganipun budaya kilen lan budaya wetan kadosta ingkang wonten ing seni karawitan Jawa maringi warna enggal ing kesenian menika. Bab menika ngasilaken kesenian ingkang dipunremeni generasi anem, saha langsung nggadhahi pengaruh ing masyarakat pendukunganipun. Tuladhanipun : cacah jadwal pentas tambah kathah, menawi pikantukipun saya kathah; penjaruman rasukan/ seragam/ kostum seniman pikantuk tambahan pesenan jaitan; perajin gamelan pikantuk tambahan pesenan instrument lan sapanunggalanipun. Wigatinipun masyarakat nggadhahi hubungan kalian kesenian menika, sae langsaung menapa boten langsung pikantuk keuntungan ingkang relatip saget dipunwastani langkung saking biasa.

Menawi kita ningali kanyatan sakmenika, ing pundi pagesangan saya kebak kalian tantangan, kadosta ramalan Ronggowarsito “Jamane- jaman edan, yen ora edan ora komanan” kadosta saya caket langkung- langkung sampun dados kanyatan. Seni modern boten saget dipuntampik datengipun, ananging kita kedah saget njagi nilai tradisi.